Image © Rhodes Guide / RhodesGuide.com

Κάσος

Η Κάσος βρίσκεται στο νοτιότερο άκρο του Ανατολικού Αιγαίου, ανάμεσα στην Κρήτη και την Κάρπαθο. Έχει έκταση 64 τ.χ. και πληθυσμό 1088 κατοίκους. Είναι ορεινή και βραχώδης, με λίγες καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Στα βουνά του νησιού συναντά κανείς σπάνια αγριολούλουδα και πουλιά. Έχει εύκρατο και υγιεινό κλίμα.

Συστάδες βραχονησίδων και βράχων βρίσκονται γύρω από αυτήν. Έχει αρχαιότατη ιστορία. Ακολουθεί τις ιστορικές τύχες της γειτονικής Καρπάθου καθώς και της Κρήτης και συχνά δέχεται τις επιδρομές πειρατών. Στα χρόνια της ελληνικής επανάστασης είχε 12.000 κατοίκους. Είναι νησί με λαμπρές ναυτικές παραδόσεις. Η θάλασσα, τα καράβια, οι ναυτικοί, είναι μέρος της ζωής και κυρίως των αναμνήσεων αυτού του τόπου. Έτσι άρχισε τη ζωή του ήδη από τη μινωϊκή εποχή, έτσι συνέχισε τα αρχαϊκά χρόνια που περιγράφει ο Όμηρος, έτσι και την εποχή της επανάστασης του 1821 μέχρι τα χρόνια των καραβιών και αργότερα των ναυτικών.

Όπως κι αν την προσεγγίσεις, με αεροπλάνο ή με καράβι, φαντάζει άγρια και αφιλόξενη. Από τη θάλασσα αναδύεται ένα πέτρινο, γκρίζο, απότομο τοπίο. Όμως η πρώτη άγρια εντύπωση των βουνών της Κάσου, υποχωρεί όταν αρχίζουν να προβάλουν τα πρώτα σπίτια. Τότε η Κάσος γίνεται σιγά σιγά μια φιλόξενη, ζεστή αγκαλιά.

Μέσα σ' αυτή την αγκαλιά, κουρνιάζουν τα πέντε χωριά του νησιού, το Φρυ, το λιμάνι, η Αγία Μαρίνα, το μεγαλύτερο χωριό απλωμένο στις κορυφές του λόφου με θέα το ηλιοβασίλεμα, το Αρβανιτοχώρι στις ρίζες των βουνών, το Πόλι, το παλιό χωριό χτισμένο γύρω από το λόφο με το ερειπωμένο κάστρο και η Παναγία πάνω από το παλιό λιμάνι του Εμπορειού, που συναποτελούν το δήμο Κάσου, ο οποίος υπάγεται διοικητικά στην επαρχία Καρπάθου.

Η πρωτεύουσα Φρυ είναι και το μοναδικό λιμάνι του νησιού. Πλάι στο λιμάνι για τα καράβια είναι το μικρό λιμανάκι της Μπούκας, σπάνιο δείγμα παλιού πειρατικού καταφυγίου, όπου αράζουν οι ψαρόβαρκες και οι ψαράδες πίνουν τον καφέ τους στο παραδοσιακό καφενείο πουλώντας τα ψάρια τους. Η Μπούκα υπάρχει πάντα στην ψυχή του κάθε Κασιώτη, αφού είναι συνδεδεμένη με την επιστροφή, αλλά και το μισεμό. Κοντά στο Φρυ βρίσκεται ο Εμπορειός, όπως λέγεται το παλιό λιμάνι με τα ωραία παλιά πετρόχτιστα σπίτια και την εκκλησία της Γέννησης της Θεοτόκου.

Εντυπωσιακές είναι επίσης οι εκκλησίες του Αγίου Σπυρίδωνα και της Αγίας Μαρίνας.

Τα λευκά σπίτια με τις αυλές και τις αλιτάνες, ανακατεύονται με παλιά, αρχοντοκτισμένα καπετανόσπιτα, δείγματα των περασμένων, πλούσιων καιρών, ενώ στους οικισμούς τα σπίτια είναι κάτασπρα και τα σοκάκια είναι πλακόστρωτα. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ποιμενικές κατοικίες, τα «μητάτα», που κουβαλούν μια μακρόχρονη παράδοση ποιμενικής ζωής. Μέσα σ' αυτά παράγονται τα εκλεκτά γαλακτοκομικά προϊόντα της. Όσο εντυπωσιακή κι αν είναι η εξωτερική εμφάνιση πολλών σπιτιών στην Κάσο, σε καμιά περίπτωση δεν προδίδει τον πλούτο που κρύβουν στο εσωτερικό τους. Έπιπλα, σκεύη, καθρέπτες, λάμπες, φερμένα από κάθε γωνιά της γης, στολίζουν το «σουφά» και τα πολλά ράφια. Ο κόπος των ναυτικών αντρών, έδενε αρμονικά με τον κόπο της κασιώτισας γυναίκας που το χέρι της έπλεκε και κεντούσε με μεράκι και χάρη.

Σε όλους τους οικισμούς, αλλά και σε εξοχικές τοποθεσίες υπάρχουν εκκλησίες και ξωκλήσια με βοτσαλωτά δάπεδα και ωραία ξυλόγλυπτα τέμπλα, όπως το μοναστήρι του Αγίου Μάμμα και του Αγίου Γεωργίου, που διαθέτει μεγάλο ξενώνα, τα οποία βρίσκονται στην πίσω πλευρά του νησιού και που με την παρουσία τους αυτή «γλυκαίνουν» το άγριο τοπίο. Ο ?γιος Μάμμας, βιγλάτορας του Αιγυπτιακού πελάγους, και ο ?ης Γιώργης στις Χαδιές, ο «χαϊδεμένος» άγιος των κασιωτών. Και στα δύο μοναστήρια γίνονται τα πιο παραδοσιακά πανηγύρια της Κάσου.

Εκατό μικρές και μεγάλες εκκλησίες με ψηλά καμπαναριά είναι σπαρμένες ανάμεσα στα σπίτια και σ' ολόκληρο το νησί, δείγματα της πίστης των ανθρώπων που δούλευαν στη θάλασσα, παρέα με τον κίνδυνο.

Νοτιότερα ο όρμος Χέλατρος προσφέρεται για όσους επιθυμούν να κολυμπήσουν στην πεντακάθαρη θάλασσα του. Για τους λουόμενους προσφέρονται οι παραλίες στο Φρύ, στον ?γιο Κωνσταντίνο, στ' Αρμάθια, στη Χέλατρο.

Παραλίες

Η ακτογραμμή της Κάσου είναι γεμάτη από παραλίες κάθε λογής. Είναι αδύνατο, για οποιονδήποτε επισκέπτη, να μη βρει στην Κάσο, παραλία να ταιριάζει στις συνήθειες και το γούστο του. ?λλες απότομες με βράχια, ιδανικές για βουτιές, άλλες με άμμο, πρόσφορες για τα καθιερωμένα θαλασσινά παιχνίδια, άλλες με βότσαλα, μικρές ή μεγάλες, οργανωμένες ή ερημικές.

Στον Εμπορειό υπάρχει οργανωμένη παραλία, περιστοιχισμένη από δύο ταβέρνες και ένα ζαχαροπλαστείο, ότι χρειάζεται για μια πλήρη καλοκαιρινή ημέρα.

Στην δυτική πλευρά του νησιού βρίσκεται η παραλία Αμμούα, στην περιοχή του Αντιπεράτου βρίσκονται σε σειρά τέσσερις μοναχικές παραλίες με βοτσαλάκια σε όλα τα χρώματα, ιδανικές για όσους αποφεύγουν την πολυκοσμία.

Στο νότιο μέρος, πιο γνωστή είναι η παραλία της Χελάτρου, με το φυσικό λιμάνι, που χρησιμοποιήθηκε στην αρχαιότητα, από τους Μινωίτες ναυτικούς. Η παραλία είναι πάντα προστατευμένη από τους ανέμους, ενώ στα ανοιχτά της, σχηματίζονται μοναδικά κύματα, κάνοντας το σημείο, μικρό παράδεισο για τους λάτρεις της ιστιοσανίδας.

Ανάμεσα στις παραλίες της Κάσου ξεχωρίζει αναμφισβήτητα εκείνη που βρίσκεται στο πολύ κοντινό νησάκι Αρμάθια. Η θέα της, που πραγματικά σε καθηλώνει, είναι ένας απίστευτος συνδυασμός τροπικού και κυκλαδίτικου τοπίου. Από πολλούς θεωρείται, και όχι άδικα, μια από τις ωραιότερες παραλίες της μεσογείου. Η παραλία στα Αρμάθια είναι προσβάσιμη μόνο από τη θάλασσα, με καϊκι, γεγονός που δίνει στην επίσκεψη, εκτός από τη συγκίνηση για την ομορφιά, και μια νότα ρομαντισμού.

Στο νησί υπάρχουν πολλές άλλες παραλίες προσβάσιμες μόνο από τη θάλασσα, χωρίς όμως να υπάρχουν τακτικά δρομολόγια προς αυτές. Πάντως, με λίγη καλή διάθεση, βρίσκεται πάντα ο τρόπος να τις επισκεφτεί κανείς. Θα διαπιστώσει ότι πραγματικά αξίζει τον κόπο.

Γεύσεις
Η κασιώτικη κουζίνα χαρακτηρίζεται από μια ποικιλία που ξεπερνά κατά πολύ όσα συνήθως παράγει ένας μικρός και άγονος τόπος. Η επαφή των κατοίκων του νησιού με τον έξω κόσμο (Κρήτη, λοιπά Δωδεκάνησα, αστικά κέντρα, Αίγυπτος, Αμερική, Μ. Ασία, Ιταλία, Κωνσταντινούπολη, επιρροές και μέσο των ναυτικών μας...), έδωσαν στη κουζίνα μας συνταγές που δύσκολα συναντά κανείς ακόμη και σε πολύ μεγαλύτερα νησιά.

Όπως άλλωστε και όλες οι κουζίνες της περιοχής, η πρώτη και ίσως η πιο κυρίαρχη αλληλοεπιρροή αφορά τη γενικότερη συνήθεια που συναντάμε στις περισσότερες κουζίνες της Ανατ. Μεσογείου και έχει να κάνει με το «γέμισμα». Γεμιστό αρνί για το Πάσχα αλλά και γεμιστό κοτόπουλο ή γαλοπούλα για άλλες περιστάσεις. Με γέμιση που ονομάζουμε «πασπαρά» (ρύζι, κρεμμύδι, συκώτι, μπαχαρικά, ντομάτα, κ.λπ.). Γεμιστά εντόσθια με συκώτι και ρύζι, τα λεγόμενα «μπουστιά».

Γεμιστά ζαρζαβατικά, νηστίσιμα ή με κιμά, ακόμη και γεμιστούς ανθούς κολοκυθιών, τα «κολοκυθοπούλια». Στην κατηγορία αυτή ανήκουν φυσικά και τα θρυλικά κασιώτικα ντολμαδάκια. Ίσως τα νοστιμότερα και σίγουρα τα... μικρότερα που συναντάμε! Γεμιστά γλυκά, οι «τούρτες» του Πάσχα, πιτάκια με γέμιση ανθότυρο και μπαχαρικά, τα «μοσχοπούγκια» με γέμιση από αμύγδαλα, καρύδια, κ.α.

Είναι πολύ πιθανό η κουζίνα μας να επηρεάσθηκε από την ιταλική γιατί στην Κάσο συναντούμε φαγητά όπως το «φακόρυζο» αλλά και όλες τις προσμίξεις οσπρίων με ζυμαρικό. Εδώ αξίζει να μνημονεύσουμε τις «μακαρούνες», ζυμαρικά που φτιάχνονται στο χέρι και σερβίρονται με καβουρντισμένο κρεμμύδι και «σιτάκα». Φαγητό των βοσκών, που φτιάχνει αρκετά συχνά και κάθε Κασιώτισσα στην κουζίνα της, χρησιμοποιώντας όμως τις πένες του εμπορίου. Το φαγητό αυτό μοιράζεται κατ' εξαίρεση σαν κοινό γεύμα στο πανηγύρι του Χριστού (λόγω νηστείας) στις 6 Αυγούστου.

Η μακρόχρονη παρουσία πολλών Κασιωτών στην Αίγυπτο πλούτισε την κουζίνα μας με πικάντικες γεύσεις και εξωτικά φαγητά. Αυτό όμως που τελικά φαίνεται να κατασταλάζει είναι οι διάφορες έμμεσες προσμίξεις (π.χ. στο πιλάφι, στις σούπες κ.λπ.). Πολλά αιγυπτιακά φαγητά (όπως «μολοχία», «ταχινία» κ.λπ.) γίνονται ακόμη σε πολλά κασιώτικα σπίτια, κυρίως αυτά των αιγυπτιακών ή σε εστιατόρια του νησιού.

Όπως σε κάθε νησιώτικη κουζίνα, έτσι κι εδώ έχουν σημαντική θέση τα φαγητά που γίνονται με θαλασσινά. Χαρακτηριστικότερο ίσως όλων το «σουπιοπίλαφο» που γίνεται με μελάνι φρέσκιας σουπιάς! Ίσως το πιο... μαύρο πιάτο στην παγκόσμια κουζίνα!

Αξίζει ακόμη να μνημονεύσουμε τις «κουλούρες», τα τραγανά διπλοφουρνιστά κουλούρια, κατάλληλα για κολατσιό, καφέ ή τσάι. Δεν θα μπορούσαμε ακόμη να μην πούμε έστω και δύο λόγια για το «ροΐκιο».

Το είδος εκείνο αγριόχορτου που οφείλει το όνομα του στην ομοιότητα με το ραδίκι, που το μαζεύουμε με πολύ κόπο και το βάζουμε στην «άρμη», δηλαδή στο αλατόνερο για να μαγειρευτεί μετά από καιρό, κυρίως σαν «ροΐκιο γιαχνί». Χαρακτηριστικά κασιώτικα τυριά είναι το αλμυροτύρι, η «ελαϊκή» και η «σιτάκα», που φτιάχνουν οι βοσκοί από γάλα προβάτων και κατσικιών.

Την κουζίνα του νησιού πλουτίζουν σίγουρα με τη φαντασία αλλά και τις γνώσεις τους, εκτός από τις νοικοκυρές και οι επαγγελματίες μάγειροι των καραβιών και των εστιατορίων της Αμερικής που προσφέρουν τις γνώσεις και τις εμπειρίες τους όταν βρίσκονται στο νησί, κυρίως δε στην οργάνωση των κοινών γευμάτων των προσκυνητών στα πανηγύρια των αγίων και στους γάμους, όπου πρέπει να ετοιμασθεί φαγητό, καμιά φορά και για περισσότερους από χίλιους προσκυνητές!

Όλες λοιπόν οι προσμίξεις συναντώνται μέσα στο πιάτο αυτό που περιέχει λίγο απ' όλα: νοστιμότατο πιλάφι, ντολμαδάκια, πατάτες τηγανητές και κρέας, πολλές φορές κομμένο σε φέτες που στο κόψιμο και το σερβίρισμα συναγωνίζονται τα καλύτερα εστιατόρια...

Αν ποτέ βρεθείτε στην Κάσο, προσπαθήστε να επισκεφθείτε τις στάνες των βοσκών της, τα «μιτάτα», πράγμα οπωσδήποτε δύσκολο... Εκτός από τα τυριά που προαναφέραμε, αν είστε τυχεροί θα δοκιμάσετε «δρύλλα» αγνό καϊμάκι, ή και νοστιμότατες κρέμες από αλεύρι («αλευρά» ή «αλευρόαλη»). Νοστιμότατο αλλά και σπανιότατο είναι και το βούτυρο της Κάσου το λεγόμενο «καούλι». Είναι κατεργασμένο καϊμάκι που ο βοσκός επεξεργάζεται μέσα σε ειδική θήκη δέρματος.

Πολιτιστικές Εκδηλώσεις

Το νησί φημίζεται για τα αμέτρητα πανηγύρια που λαμβάνουν χώρα στις σάλες και στις αυλές των εκκλησιών κάθε εποχή του χρόνου προς τη χάρη των Αγίων. Αποτελούν μεγάλο γεγονός και συγκεντρώνουν όλους τους κατοίκους αλλά και τους επισκέπτες του νησιού. Οι τοπικοί χοροί, σκοποί και τραγούδια υπό τους ήχους της παραδοσιακής λύρας και λαούτου αλλά και η προσφορά (δωρεάν) τοπικών φαγητών, γλυκών και κρασιού κάνουν τα κασιώτικα γλέντια μοναδικά και δημοφιλή.

Το πιο μεγάλο πανηγύρι της Κάσου είναι αυτό της «Πέρα Παναγιάς» το Δεκαπενταύγουστο. Εδώ πολλά παλιά έθιμα ζουν ακόμα. Τα πανηγύρια, οι γάμοι, τα γλέντια γίνονται εδώ και αιώνες με το ίδιο τελετουργικό. Ανάμεσα στους ήχους της παραδοσιακής λύρας του Αιγαίου και του λαούτου, τα βήματα της «σούστας» και του «ζερβού», ανάμεσα στις αυτοσχέδιες μαντινάδες και τις ποιητικές συνομιλίες, εμφανίζονται τα παραδοσιακά κασιώτικα φαγητά που ετοιμάζονται για όλους τους γλεντιστάδες.

Μεγάλα πανηγύρια της Κάσου είναι της Αγίας Μαρίνας 17 Ιουλίου και του Αγίου Σπυρίδωνα στις 12 Δεκεμβρίου. Τα κασιώτικα πανηγύρια έχουν έντονο τοπικό χρώμα, καθώς γίνονται γλέντια και χοροί με τους ντόπιους οργανοπαίχτες και τραγουδιστές. Με εξαιρετική λαμπρότητα γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 7 Ιουνίου η επέτειος του Ολοκαυτώματος.

Τα πανηγύρια της Κάσου είναι:

Της Αγίας Τριάδας, (κινητή εορτή) στο χωριό Πόλι – Ιούνιος.
Της Αγίας Μαρίνας, 17 Ιουλίου στο χωριό Αγ. Μαρίνα.
Του Χριστού, 6 Αυγούστου στο χωριό Αγ. Μαρίνα.
Της Πέρα Παναγίας, 15 Αυγούστου στο χωριό Παναγία.
Του Αη-Μάμμα, 2 Σεπτεμβρίου (μονή με παραδοσιακούς ξενώνες).
Της Παναγίας του Ελέρου, 8 Σεπτεμβρίου (μονή με τα παραδοσιακά μιτάτα, καταλύματα δηλαδή των βοσκών που φτιάχνουν το τυρί και τοπικά γαλακτοκομικά προϊόντα).
Του Τιμίου Σταυρού, 14 Σεπτεμβρίου στο χωριό Αγ. Μαρίνα.
Του Αγ. Δημητρίου, 26 Οκτωβρίου στο χωριό Αρβανιτοχώρι.
Του Αγ. Γεωργίου στις Χαδιές (Σταυροπηγιανή μονή με μικρά παραδοσιακά δωμάτια υποδοχής και παραμονής επισκεπτών), 3 Νοεμβρίου και 23 Απριλίου (κινητή εορτή).
Του Αγ. Σπιρίδωνα, 12 Δεκεμβρίου στο χωριό Φρυ.
Των Αγ. Κωνσταντίνου και Ελένης, 21 Μαΐου.

Επιπλέον ο Δήμος διοργανώνει σε ετήσια βάση τριήμερες λαμπερές εορταστικές εκδηλώσεις για την επέτειο του Ολοκαυτώματος της Κάσου (7 Ιουνίου 1824).
Θεσμό επίσης για τα πολιτιστικά δρώμενα του νησιού αποτελεί και η καθιερωμένη πια συναυλία στο γραφικό λιμανάκι της Μπούκας με τον παγκοσμίου φήμης τενόρο Μάριο Φραγκούλη το μήνα Αύγουστο. Η εκδήλωση αυτή προσελκύει κοινό από όλα τα μέρη της Ελλάδας. Ο δημοφιλής καλλιτέχνης κατάγεται από την Κάσο.

Δεν υπάρχουν ακόμα κριτικές. Γίνετε ο πρώτος που θα γράψει μία χρησιμοποιώντας την παρακάτω φόρμα!

Πείτε μας τη γνώμη σας για Κάσος
Βαθμολογήστε αυτό το άρθρο ή το μέρος (προαιρετικά)